Pinksteren in Loreto Aprutino – Een os die knielt, een stoet vol symboliek en een paleis dat zijn deuren opent

Op eerste pinksterdag verandert het bergdorp Loreto Aprutino in een levend ritueel: een bont, eeuwenoud tafereel met muziek, linten, bloemen, ambachtsgilden, en in het midden van alles: een witte os die op meerdere plekken knielt. De sfeer is vrolijk, maar doordrenkt met symboliek. En hoewel het feest lijkt op een folkloristisch spektakel, schuilt er onder elk detail een diepere betekenis.

Een wonder als oorsprong

Volgens de overlevering begon het allemaal in 1711. Terwijl de relieken van de heilige San Zopito het dorp naderden, bleef boer Carlo Parlione doorwerken op zijn akker. Maar zijn os knielde onverwacht, precies op het moment dat de relieken het grondgebied van Loreto binnenkwamen. Voor de aanwezigen voelde het als een goddelijk teken. Toen diezelfde dag ook nog een ziek familielid van de boer genas, besloot de familie uit dankbaarheid de os aan de heilige te schenken. Dat was het begin van een traditie die nog altijd het ritme van het dorp bepaalt.

Wie is San Zopito?

San Zopito zelf is een mysterieuze figuur. Waarschijnlijk gaat het om een anonieme Romeinse martelaar, waarvan de naam is afgeleid van de grafinscriptie “sopitus in Domino” — “ingeslapen in de Heer”. Zijn relieken werden begin achttiende eeuw uit de catacomben van San Callisto in Rome naar Loreto gehaald, op verzoek van de dorpsgemeenschap. Hij werd uitgeroepen tot beschermheilige en symbool van verbondenheid tussen boeren, landeigenaren, handelaars en ambachtslieden.

De voorbereiding van de os

Veertig dagen voor Pinksteren wordt de witte os, liefkozend Cavaliere genoemd, uit het veld gehaald. Onder de zorg van een oudere boer wordt hij voorbereid: hij leert lopen op asfalt, raakt gewend aan muziek en drukte, en — het belangrijkste — hij leert knielen op teken, door een zachte druk op de hals. Alles wordt gedaan met geduld en respect voor het dier.

Een stoet vol betekenis

Op Pinksterzondag wordt Cavaliere aangekleed. Zijn hoeven zijn gepoetst met was, zijn horens versierd met linten, kralen en een kleine spiegel die in het zonlicht fonkelt. Die spiegel is niet louter decor: volgens antropoloog Gianfranco Spitilli weerspiegelt die symbolisch het kwaad en weert die onheil af — zoals bliksem, storm of negatieve invloeden. De rode zadeldeken op zijn rug toont de beeltenissen van San Zopito en Sint-Antonius Abt.

Zes kinderen, jongens en meisjes, wisselen elkaar af op de rug van de os. Ze zijn in het wit gekleed, dragen een bloemenkrans op het hoofd en houden een witte parasol boven zich. In hun mond klemmen ze een rode anjer. Ook deze elementen zijn geladen met betekenis. De parasol — tegenwoordig een veiliger alternatief voor het zwaard dat het kind vroeger vasthield — stelt bescherming voor, als een heilige koepel boven het kind. De anjer, die in het Latijn Dianthus heet, verwijst naar “bloem van God” en staat symbool voor heiligheid en de kracht van de martelaar.

Wanneer de stoet op gang komt, gaan doedelzakklanken van de zampognari voorop, gevolgd door de os, het kind, en een bonte menigte van ambachtslieden en gilden. Landarbeiders, olijfolieproducenten en wijn- en oliebezorgers lopen mee, elk herkenbaar aan hun eigen vaandels en symbolen. De sfeer is plechtig, maar levendig. Mensen zwaaien, kinderen (en volwassenen...) rennen vooruit en op balkons hangen bloemen en vlaggen.

Op verschillende plekken in het dorp houdt de stoet halt. Bij de kerk van Sant’Antonio knielt de os. Even wordt het stil. De anjer trilt in de mond van het kind, de spiegel glanst. Dan volgt applaus, muziek, en beweegt de optocht zich verder, via de smalle straatjes naar de kerk van San Pietro. Daar wacht de pastoor. De os knielt opnieuw en ontvangt de zegen. Daarna worden ook de andere dieren in de stoet gezegend: muildieren, ezels, paarden — allemaal versierd en deel van de gemeenschap.

De os knielt voor de Chiesa di Sant'Antonio

De knielende os wordt gezegend

Ook de andere dieren worden gezegend

Een moment van stilte bij het palazzo

Dan volgt het slotstuk van de dag: de aankomst bij het Palazzo Valentini. Dit statige gebouw, eigendom van een vooraanstaande wijnfamilie, opent op deze ene dag per jaar haar poorten voor het volk. Maar eerst knielt de os nog één keer, op de binnenplaats. De menigte wordt op afstand gehouden — een kort moment van rust en waardigheid. Pas als de os is opgestaan en weer buiten staat, mogen de mensen naar binnen. Daar worden ze door de familie Valentini onthaald met wijn uit de eigen kelder van de familie en koekjes met anijs.

Programma religioso e programma civile

Op tweede pinksterdag loopt de os nog één keer door de stad. Deze keer in een processie, als onderdeel van het religieuze programma. Dan knielt de os voor het borstbeeld van de heilige, waarmee in feite de oorsprong van het ritueel wordt herdacht.

En een patroonsfeest zou geen patroonsfeest zijn zonder programma civile: het feestprogramma: de straten rondom Piazza Garibaldi zijn gevuld met foodtrucks en barretjes, er zijn spelen voor kinderen, er is live muziek, DJ's en er is op de laatste avond vuurwerk. En wie echt gelukt heeft, wint 's avonds laat ook nog de loterij....

---

Foto's en films:

Ingrid Paardekooper, m.u.v. de foto van het borstbeeld van San Zopito en de poster van het feest

Bronnen:

Maria Concetta Nicolai, Loreto Aprutino, D’Abruzzo Guide, Edizioni Menabò, Pescara, 2003.

Gianfranco Spitilli, Tra uomini e santi. Rituali con bovini nell’Italia centrale, Squilibri Editore, Roma, 2011.