Accordi Spaesati – Ontheemde akkoorden
Wat gebeurt er als je traditionele volksmuziek uit Abruzzo samenbrengt met het traditionele Nederlandse lied? Op woensdag 26 juli mocht ik dat meemaken in het concert dat Marcello Sacerdote, geboren in Pescara, en Mathijn den Duijf, geboren in Dordrecht, gaven in Pescosansonesco, in Abruzzo.

Accordi Spaesati – een verslag van een ervaring
Op het laatste moment zag ik dat ik voor het concert inclusief diner moest reserveren. De eigenaar van het Ostello Petra, Giampiero Torello, antwoordt gelukkig snel: ik word om 20.00 uur voor cena verwacht. Ostello Petra ligt in de buurt van Pescosansonesco. Ik ben ruim op tijd en heb daardoor de gelegenheid dit voormalig klooster van binnen en buiten te bekijken. Het is die dag nogal bewolkt en dat vind ik aanvankelijk jammer, maar eigenlijk blijkt de atmosfeer buiten juist bij te dragen aan de sfeer binnen.
Het ostello wordt gerund door Giampiero Torello, een idealist, die ver weg wilde wonen van de grote stad, in contact met de natuur. Zijn grootste idealen zijn autarkie, onafhankelijkheid en zelfredzaamheid. Hij kocht dit vervallen klooster en bouwde het zelf om tot ostello ‘e non solo’ (en meer dan dat). Je kunt er ook kamperen, er worden cursussen gegeven, feesten gevierd en regelmatig organiseert hij er kunstfestivals. Soms komen er wel honderden gasten, voor wie hij dan ook zelf kookt, met de ingrediënten die de natuur hem in zijn eigen tuin biedt. En bij dat alles is het adagium: ‘paga quello che vuoi’, betaal wat je wilt.
De concertgangers zijn tevens tafelgenoten. Dat geeft een bijzondere sfeer aan de avond, omdat iedereen er voor hetzelfde doel is, terwijl het gezelschap een bonte mengeling is van vrienden, familie, bekenden en onbekenden. Zo zit ik aan tafel met mensen uit l’Aquila, met wie ik uitgebreid spreek over de trieste toestand van de afgelopen jaren en de noodzaak om het toerisme op gang te helpen.
Giampiero heeft heerlijk voor ons gekookt. Hij serveert ons als primo een bord witte en zwarte rijst met pecorino, amandelen en thijm. Als hoofdgerecht krijgen we pallotte cacio e uova, kaas-eiballetjes in tomatensaus, met gemengde groenten daarbij. En de ‘bag-in-box’-wijn gaat daarbij van hand tot hand. Terwijl het buiten donker wordt, eten, drinken, praten en lachen we. We zitten achter het altaar en zien de silhouetten van de beelden die daarop staan, de gezichten ervan naar de gelovigen gekeerd. Als het eten opraakt horen we aan de andere kant van het altaar, in de kapel, de twee musici die zich alvast aan het inspelen zijn en ons zo warm maken voor het concert. Ze lijken ons te roepen. En dus nemen we plaats in de kapel.
Tegen de achtergrond van een gereconstrueerd altaar met heiligenbeelden erop staat rechts voor ons een piano, met daarnaast een verzameling aan instrumenten. Mathijn neemt plaats achter de piano en brengt het publiek al meteen letterlijk van de wijs, wanneer hij op die piano met akkoorden speelt en als het ware op zoek gaat naar het onverwachte, het vreemde. Zo brengt hij ons even op het verkeerde spoor, maar keert vervolgens weer terug naar de normale volgorde van de akkoorden, de klassieke harmonieleer, waaraan het oor van het publiek gewend is.
Dan komt Marcello op met een instrument dat in Zuid-Italië veel gebruikt wordt, in vele soorten en onder vele namen. De verzamelnaam is mebranofonen, omdat het geluid gemaakt wordt door wrijving met de membraan die op een klankkast is gespannen. Het instrument heet volgens mijn buurvrouw de ‘tracagle’ (in Abruzzees dialect, uitgesproken als tracaje). Gangbaardere namen zijn de cacavella, de bufù of de putipù. Marcello en andere Abruzzese musici noemen dit instrument ‘vurra vurra’ , een klanknabootsing van het geluid dat we kennen van wilde zwijnen.
Marcello en Mathijn stellen zich aan elkaar voor met woorden, maar snel gaat de kennismaking verder in het muziekspel. Daarin laten ze aan elkaar hun instrument, hun vaardigheden en hun tradities horen, waarmee de een van de ander leert en nieuwe wegen en klanken leert kennen, die hij vervolgens toepast op zijn eigen traditionele muziekpatronen. En langzaamaan, gedurende het hele concert, vindt er een soort inversie plaats: de vreemdelingen beginnen elkaars taal niet alleen te begrijpen, maar aan het eind spréken ze zelfs elkaars taal, in woord en muziek. Mathijn Italiaans, Marcello Nederlands. En als dan als toegift het openingslied ‘Dove è la tua casetta?’ wordt herhaald, zijn de rollen in hen al zó omgedraaid, dat Mathijn zich oprecht vergist en de tekst van Marcello begint te zingen. Een betere afsluiting kon dit indrukwekkende concert niet hebben.
Beknopt verslag
(De verwijzing naar het Youtube-fragment betreft de opname onderaan de tekst)
Dove è la tua casetta?
Het eerste lied is een aftasting van elkaars land en leven. In ‘Dove è la tua casetta?’ (‘Waar staat jouw huis?’) beschrijven ze beurtelings het land van de ander, wat grappige, herkenbare teksten oplevert:
Marcello: La vita in Olanda è strana con la cena alle sei, cappuccino al pomeriggio
Mathijn: La vita in Italia è strana, il riscaldamento troppo alto, e giovani senza lavoro
etc.
[Youtube-fragment van 0 tot 1:10]
Addije Addije Amore
Met Addije Addije Amore zingt Marcello een traditioneel Abruzzees lied, dat de noodzaak tot emigreren beschrijft. De zang is klagend, rauw en scherp. Mathijn begeleidt hem op de piano in een verrassende tangostijl, die wat aan Paolo Conte doet denken.
(Youtube-fragment vanaf 3:50 tot eind)
Come un matto
Vervolgens zingt Mathijn, begeleid door Marcello met traditionele instrumenten, over zijn frequente reis vanuit het noordelijke Nederland naar het zuidelijke Abruzzo. Ook hier veel herkenning, zoals het moment waarop hij eíndelijk, na bijna twee dagen rijden “come un matto” (“als een gek”), op de A14 die langs de Adriatische kust loopt het bord ziet waarop hij heeft gewacht: un cartello così bello, una parola così bella: Abruzzo! (een bord, zó mooi, een woord, zó mooi: Abruzzo!)
M più M
In ‘M più M’ vertellen Marcello en Mathijn aan elkaar over hun geboortesteden, Pescara resp. Dordrecht, ieder in zijn eigen dialect, al is dat van Mathijn zelfs voor mij als Nederlandse moeilijk thuis te brengen....
(Youtube-fragment 2:16 – 2:55)
Il paese dove si muore mai
Acteur Marcello neemt ons nu mee in een verhaal, dat hem is overgeleverd door Zi’Angelo, een contadino-narratore, een boerenverteller uit Paglieta. Een mooi verstillend moment, midden in het concert. Het gaat over ‘Il paese dove si muore mai’ (het land waar men nooit sterft). Het is in Abruzzees dialect, maar in heel grote lijnen kan ik het verhaal volgen. Het doet in thematiek denken aan ‘De tuinman en de dood’ van P.N. van Eijck: uiteindelijk ontsnapt niemand aan de dood.
Duet
De heren pakken beiden een instrument, Marcello de zampogna, de traditionele, Zuid-Italiaanse doedelzak, en Mathijn zijn gitaar. Een duet, waarin met name de zampogna nieuwe klanken lijkt te verkennen; eerst troubadourachtig, later hier en daar zelfs jazzy en zwoel.
(Ook Youtube-fragment 1:10 – 2:16)
Saltarello Olandese
Het volgende duet is een saltarello, een traditioneel opzwepend lied uit Zuid-Italië, met Marcello op het organetto (accordeon) en Mathijn op de gitaar. Mathijn zingt daarbij een Nederlandse tekst die perfect zou passen in de liedteksttraditie van Lennaert Nijgh. Een prachtige combinatie van twee tradities en voor mij persoonlijk een van de hoogtepunten van avond, omdat ik van beide tradities houd!
(Ook Youtube-fragment 2:55 - 3:50)
Duet zampogna en piano
We naderen nu het slot van het concert en dat is te merken aan de energie in de muziek. Er volgt een duet van zampogna en piano, waarbij de akkoorden werkelijk alle kanten opvliegen! Jammè (Komaan), de oproep die de heren aan het begin aan elkaar deden, wordt nu echt ‘jammen’. Beiden improviseren op zampogna en piano, waarbij de een op de ander inspeelt; beide instrumenten verlaten hun normale territorium en experimenteren met klanken en ritmes van andere terreinen. Geluidseffecten via de microfoon en van de piano versterken die sensatie van vervreemding.
Slot
Tot slot een lied, waarbij Mathijn op de piano begeleidt. Marcello zingt nu in het Nederlands, Mathijn in het Italiaans. De vreemdelingen zijn elkaar geworden, hebben elkaars plek ingenomen, spreken elkaars taal, in woord en muziek. En als de laatste akkoorden verstommen, klinkt er – geheel terecht – een lang applaus.
Het wachten is nu op een tour door Nederland!
Youtube-film waarnaar verwezen wordt:

Marcello Sacerdote werd geboren in Pescara in 1989. Hij studeerde af aan de Scuola Comunale di Creazione Teatrale en zette zijn studie voort met masterclasses en workshops. Tijdens zijn opleiding ontmoette hij talrijke regisseurs, docenten en pedagogen uit de theaterwereld. Hij werkte als acteur in diverse shows, korte films en theaterproducties en voor culturele projecten en bedrijven in Abruzzo en in de rest van Italië. In 2013 richtte hij met twee bevriende acteurs de theatergroep ‘Muré Teatro’ op [link naar website]. Samen organiseren zij culturele evenementen en seminars met docenten van internationaal niveau en verzorgen zij theateronderwijs voor kinderen en volwassenen.
Marcello is gespecialiseerd in volksmuziek, zingt en speelt accordeon en de zampogna, een Zuid-Italiaanse doedelzak. In 2017 is hij begonnen te werken met de Nederlandse musicus-componist Mathijn den Duijf, in het muzikale project ‘ Ontheemde akkoorden’.

Mathijn den Duijf is liedjesschrijver, pianist, gitarist, zanger en producer. Hij werd geboren in 1971 in Dordrecht. Hij studeerde af in musicologie aan de universiteit van Utrecht en maakt sindsdien deel uit van muziek- en theatergroepen als pianist, gitarist en zanger. Intussen opende hij ‘Duijf Studio’, waar hij zijn eigen album produceerde en die van andere bekende Nederlandse artiesten. In 2013 stichtte hij ‘ Muziekbasis’, een organisatie die, in samenwerking met nationale fondsen, jong muzikaal talent steunt in de ontwikkeling van hun ideeën en projecten.
Met het ‘Kyteman Hip Hop Orkest’ trad hij op in Nederland, België, Duitsland en Italië (Umbria Jazz). Daarna besloot hij zich op zijn eigen muziek te concentreren en Italiaans te leren. Hij is nog wel regelmatig als producent en musicus te vinden in Kytopia, het laboratorium van Kyteman Colin Benders voor muziekpioniers in de voormalige Tivoli aan de Utrechtse Oudegracht, onlangs nog te zien in VPRO’s Vrije Geluiden. Met zijn pianorepertoire gaf Mathijn verschillende concerten, onder meer bij ‘ Piano City Milano’, waarna hij een uitnodiging ontving van Sandro Cianci, om samen te werken met het Piccolo Teatro van Me-Ti in Paglieta in Abruzzo. Daar leerde hij ook de acteur-musicus Marcello Sacerdote kennen, met wie hij in 2017 het project ‘Ontheemde akkoorden’ is begonnen, een muzikale ontmoeting tussen Abruzzo en Nederland.